“Này là Vua các người” (Ecce Rex vester)
(Bài phân tích Gioan 19,13-15)
WGPNT (16.11.2021) – Đây là bức tranh cuối cùng, đồng thời là bức tranh vĩ đại nhất diễn tả cuộc diện kiến giữa Chúa Giêsu và Philatô.
Đứng về phương diện chú giải, từ ngữ then chốt định hướng cho nội dung của bức tranh này là động từ ekathisen mà cha Nguyễn Thế Thuấn dịch là “đặt ngồi”: Philatô đặt Ngài ngồi trên toà ở nơi gọi là Nền đá, tiếng Hipri là Gabbatha.
Thật vậy, tuỳ theo cách hiểu tiếng ekathisen, nội dung của bức tranh sẽ thay đổi.
Xét về nguyên tự, động từ kathisen có hai nghĩa:
– ngồi (sens intransitif);
– đặt ngồi (sens transitif).
Từ ngữ latinh dịch là “sedere” cũng có thể hiểu hai nghĩa:
– ngồi;
– đặt ngồi.
Khá nhiều bản dịch ngoại ngữ cũng như Việt ngữ dịch là: Philatô ngồi trên toà
TOB: Pilate fit mener Jésus à l’extérieur et l’installa sur une tribune à la place qu’on appelle Lithostrotos.
- OSTY: Pilate fit amener Jésus dehors et le fit asseoir au tribunal, en un lieu appelé Lithostrotos.
B.J: Pilate fit amener Jésus dehors et s’assit à son tribunal…
Bible OSTY, TOB dịch là đặt ngồi.
Bible de Jerusalem dịch là ngồi; nhiều bản dịch Anh, Ý, Đức… đều hiểu theo hướng này.
Nhưng cũng có một số học giả phân tích kỹ động từ này, kết hợp với toàn văn mạch và ngữ pháp của đoạn văn, đã dịch: Philatô đặt Ngài ngồi trên toà…
Tiếp theo phân tích của HARNAK, LOISY, CORSEN, DIBELIUS, SMITH, BONSIRVEN,v.v…, cha DE LA POTTERIE đã quảng diễn một cách sâu sắc ý nghĩa tác động (sens transitif) của động từ kathizein ở đoạn văn này (cf I. de là Potterie, Biblica 41 (1960). P. 217 – 247).
Các ý kiến của các học giả thiên về ý nghĩa tác động của từ ekathisen có thể tóm lại như sau:
1) hiểu rằng Philatô đặt Chúa Giêsu ngồi trên toà mới phù hợp với lời tuyên bố của ông: “Này là Vua các người”;
2) theo truyền thống cựu trào, thời thánh Giustinô hay trong ‘Phúc âm Phêrô’, thì động từ ekathisen được hiểu theo nghĩa tác động;
3) Nếu Philatô ngồi trên toà, thì ông phải công bố lời phán quyết về bản án, và như thế ông đã phải kết án Chúa Giêsu, nhưng ở đây, không thấy có lời tuyên án của Philatô;
4) Nếu Philatô ngồi trên toà, thì không thể hiểu được sự trang trọng khác thường mà Gioan mô tả lại ở Ga 19,13 –14.
Cha I. DE LA POTTERIE nêu ra ba lý do xét về phương diện ngữ học để chứng minh động từ ekathisen ở đây phải được hiểu theo nghĩa tác động, tức là: “Philatô đặt Ngài ngồi trên toà”
1) Tiếng “ở nơi”: eis tôpon chỉ định hướng về nơi chốn và có nghĩa chuyển động. Vì thế, không thể dịch là ‘in loco’ (ở nơi), nhưng phải dịch là ‘ad locum’ (đến nơi) bởi vì giới từ eis chỉ phương hướng (ad quem). Do đó, đứng về phương diện văn phạm, phải hiểu từ ‘đến nơi’ hợp với động từ chuyển động là “điệu ra ngoài”: “Philatô cho điệu Đức Giêsu ra ngoài… đến nơi gọi là Nền đá…”
2) Hai động từ đặt liền nhau và được nối kết bằng liên từ “và” (kai); thì nếu động từ trước đã có túc từ trực tiếp, động từ sau không cần phải lập lại túc từ đó. Như vậy, ở đây ta có “Philatô cho điệu Đức Giêsu ra ngoài và đặt Ngài ngồi trên toà…” (cho dẫn ra ngoài: êgagen exô và đặt ngồi: kai ekathisen).
Trong toàn bộ Phúc âm thứ tư, chúng ta gặp được 17 trường hợp Gioan sử dụng hai động từ liền nhau được nối kết bằng liên từ “và” như thế: cf Ga 5, 21; 6; 11; 10, 12; 12, 47; 18, 31; 19, 6. 19 v.v…
3) Một chi tiết khác hết sức tinh tế mà cha I. de la Potterie phân tích, đó là việc Gioan không sử dụng mạo từ (article) cho danh từ “toà”: epi bêmatos (pro tribunali). Qua phân tích tỉ mỉ, chúng ta biết: Tiếng bêma (Toà) có mạo từ, chỉ một nơi cố định, và nơi đó là nơi chính thức, tức là toà án. Còn tiếng bêma (toà) không có mạo từ –như trường hợp ở đây– thì không chỉ một nơi cụ thể, nhưng chỉ gợi lên tính chất, đặc điểm của việc xét xử của nơi ấy. Do đó, epi bêmatos phải dịch là “pro tribunali” – để xét xử hay dịch trống như cha Thuấn: “trên toà”.
“Philatô đặt Ngài ngồi trên toà” có nghĩa là “đặt Ngài ngồi trong cương vị người xét xử”.
Kết hợp tiếng epi bêmatos với ekathisen, chúng ta có:
– kathisen + bêma có mạo từ, có nghĩa vị thẩm phán ngồi ở một nơi cụ thể, nơi chính thức để làm phận sự của mình: tức là xét xử và ra phán quyết;
– còn kathizem + bêma không có mạo từ, thì có nghĩa vị thẩm phán ngồi trên toà, ngồi toà; vị đó ngồi trong cương vị là Thẩm phán.
Như vậy, nếu động từ kathizen với nghĩa intransitif, thì phải hiểu: “Philatô ngồi thi hành phận sự xử án”; còn nếu hiểu với nghĩa transitif, thì: “Philatô đặt Đức Giêsu ngồi làm Thẩm phán”. Tóm lại, chính vì không có mạo từ trước danh từ bêma, mà chúng ta hiểu là không phải chính Philatô ngồi toà để xử án – và đó là lý do cho thấy tại sao ông không tuyên án Đức Giêsu – nhưng theo cái nhìn của Gioan, Đức Giêsu đã được đặt ngồi trên toà và như thế Ngài đã công khai xuất hiện như là Vị Thẩm phán ngay trong cuộc Khổ Nạn của Ngài.
Gioan xác định cho ta biết nơi chốn và thời gian diển ra biến cố trọng đại này:
– Tại Lithostrotos, tiếng Hipri là Gabbatha.
– Vào ngày dọn lễ Vượt qua. Lối giờ thứ sáu.
Lithostrotos (tiếng Hy lạp): Nền đá.
Theo cha Vincent, có lẽ hiện nay ở ngay dưới Tu viện “Đức Bà Sion” tại Giêrusalem, nơi trước kia là trại lính Antonia.
Gabbatha (tiếng Hipri): Nơi cao.
Cha D. MOLLAT đã nói: “Tại nơi cao này, Philatô đã công bố Vương quyền của Chúa Giêsu”.
Ngày dọn lễ Vượt qua, tức là ngày áp lễ Vượt Qua.
Lễ này được cử hành luôn luôn nhằm 15 tháng Nisan. Vào năm Chúa Giêsu chịu Khổ Nạn, Lễ Vượt Qua nhằm vào ngày Hưu lễ.
Giờ thứ sáu – theo cách tính của người Do thái, giờ thứ sáu là khoảng trưa, tức 12 giờ trưa. Từ trưa ngày dọn lễ Vượt Qua, mọi gia đình Do thái phải vứt bỏ mọi thứ có men ra khỏi nhà, bắt đầu đi vào Nghi lễ Vượt Qua.
Tại nơi đó, vào giờ đó của ngày dọn lễ Vượt Qua, Philatô đặt Chúa Giêsu ngồi trên toà trước mặt người Do thái, và ông công bố: “Này là Vua các người!” (Ecce Rex vester). Khi làm hành vi và công bố lời này, có lẽ chú ý của Philatô là thử lần cuối cùng để cố gỡ vụ án Đức Giêsu, hầu có thể tha Đức Giêsu: “Này là Vua mà các người muốn kết án, ta thấy Người không có gì khiến các người phải lo sợ đâu!”.
Trong khi đó, đối với Gioan, lời tuyên bố này của Philatô thật là quan trọng; bởi Gioan nhận ra ở đây một ý biểu trưng, đầy tính thần học hết sức sâu xa. Đối với Gioan, những lời tuyên bố này của Philatô là cao điểm của chủ đề Vương quyền của Chúa Giêsu. Chủ đề này như bao trùm toàn bộ cuộc diện kiến giữa Chúa Giêsu và Philatô (Ga 18,28 –19,16a); từ cảnh hành hạ của những người lính mà Gioan cố tình giữ lại những chi tiết cốt yếu nói lên đặc điểm Vua của Chúa Giêsu, như: triều thiên gai, áo choàng cẩm điều, lời “Kính chào Vua Do thái” (19,2-3), đến lời tuyên bố của Philatô: “Này, Người đó!” (19,5).
Gioan đưa ta đối diện với với Đức Giêsu trong lời trọng đại: “Này là Vua các người!” (19,14). Chú ý của Gioan thật hết sức rõ ràng.
Lời tuyên bố này của Philatô quả là một lời tiên tri –dầu ông không ý thức– như thể lời phán quyết trước kia của Caipha về cái chết của Đức Giêsu.
Đứng trước vua Giêsu, người Do thái đã bộc lộ sự lựa chọn dứt khoát của mình:
“Lôi đi! Lôi đi! Đóng đinh nó đi!”
Philatô cố gắng một cách tuyệt vọng để cứu Đức Giêsu:
“Ta lại đóng đinh Vua các người sao?”
Lần này, các Thượng tế nói lên lập trường dứt khoát của họ: “Chúng tôi không có vua nào cả, ngoài đức hoàng đế!”.
Lời tuyên bố này chính là sự lựa chọn phũ phàng của những người đứng đầu dân riêng của Chúa: họ hoàn toàn đứng về phía thế gian, và khai trừ vương quyền của Thiên Chúa ra khỏi đời sống của họ!!!
– “Bấy giờ ông phó nộp Ngài cho họ đóng đinh”
Nhiều học giả xem câu này như là lời tuyên bố của Philatô phê chuẩn bản án tử hình thập giá mà người Do thái đòi Chúa Giêsu phải chịu. Tuy nhiên, không hiểu vì sao Gioan không ghi rõ biến cố này. Có lẽ, đối với Gioan, không ai có thể ra một bán án cho Chúa Giêsu. Chúa Giêsu chịu chết là vì Ngài đã đón nhận điều đó theo thánh ý của Chúa Cha; Chúa Giêsu chịu đóng đinh thập giá, vì Ngài đã tiên báo Ngài phải chết cái chết nào! Họ chỉ có thể hoặc chọn Ngài hoặc khước từ Ngài mà thôi. Chọn Ngài thì có Ngài là Vua trong đời sống của mình; khước từ Ngài thì mãi mãi phải đối diện với Ngài là vị thẩm phán. Và đứng trước sự lựa chọn của họ, Philatô sau cùng đã nhượng bộ và quyết định chiều theo ý của họ, tức đóng đinh Chúa Giêsu trên thập giá.
Gm. Giuse Võ Đức Minh
Xem thêm bài: Bài chia sẻ mục vụ: Này là Vua các người (Ga 19,14)
