GIẢI ĐÁP THẮC MẮC CHO NGƯỜI TRẺ CÔNG GIÁO
Bài 121: NGƯỜI BÍ ẨN TRONG BỮA TIỆC LY
Câu hỏi: Con là người mới vào đạo, có lần con nghe người ta nói rằng: người ngồi cạnh Đức Giêsu trong bích họa Bữa Tiệc Ly của Leonardo da Vinci là Maria Magdalena. Vợ con nói không phải; đó là thánh Gioan. Xin giải thích giúp con được không ạ?
Trả lời:
Trước hết, chúc mừng bạn đã trở nên con Chúa trong Hội thánh của Ngài. Là người mới vào đạo, dĩ nhiên có nhiều bỡ ngỡ và rất nhiều câu hỏi cần được giải đáp. Với câu hỏi của bạn, tôi chia sẻ như sau:
Có lẽ trong lịch sử hội họa, Leonardo da Vinci (1452–1519) phải là một trong những người nổi tiếng nhất ở mọi thời. Là người Ý, nên ông được hít thở bầu không khí đạo Công giáo từ thuở nhỏ. Ông là người học sâu hiểu rộng, là kỹ sư, nhà khoa học và kiến trúc sư tài năng. Tuy nhiên, người đời luôn ngưỡng mộ nhất ở ông là lãnh vực hội họa, với những bức tranh sơn dầu đã làm nên chuẩn mực cho ngành hội họa sau này. Thú vị là những bức tranh ấy thường liên quan đến Kinh Thánh: The Adoration of the Magi (1478–1482), The Virgin of the Rocks (1483–1493), The Last Supper, v.v. (Mona Lisa cũng là của ông, hiện được trưng bày tại bảo tàng quốc gia Pháp, Louvre). Ngày nay, người ta vẫn nghiên cứu những bí ẩn đằng sau những bức tranh vừa đẹp đẽ, quyến rũ, vừa chứa đựng những bí mật đáng kinh ngạc.
Trước khi vào câu hỏi của bạn, chúng ta đã biết câu chuyện về bức họa: Đấng Cứu Chuộc Trần Gian – Salvator Mundi (vẽ năm 1499–1510). Năm 2005, người ta chỉ đấu giá bức họa Salvator Mundi[1] chưa tới 10 ngàn USD, bởi họ chưa biết tác giả của nó là ai. Từ năm 2006, giới chuyên gia đã vào cuộc để phân tích tác giả đích thật của bức họa này. Năm 2012 người ta biết chính xác là của Leonardo da Vinci, kéo theo là mức đấu giá của bức họa lần lượt là: 75 triệu $ (2013), 127.5 triệu và 380 triệu $ (năm 2018). Nói như thế để thấy tầm ảnh hưởng của Vinci là vô cùng lớn lao.
Ngoài bức ảnh đấu giá trên đây, mỗi khi nhắc đến Leonardo da Vinci, người ta phải nhắc đến công trình kinh điển của ông: The Last Supper–Bức họa Bữa Tiệc Ly (1492–1498). Hiện nay bức họa được trưng bày tại nhà nguyện Santa Maria delle Grazie, Milan, nước Italy. Bức họa diễn tả Bữa Ăn Cuối Cùng của Đức Giêsu với 12 môn đệ, mà thánh Gioan, người có mặt buổi hôm đó, kể chi tiết trong Tin Mừng của mình[2] (x. Ga chương 13 đến 17). Nếu phân tích bản văn, buổi hôm đó chỉ có Đức Giêsu và các môn đệ (μαθητῶν). Các học giả Kinh thánh đều đồng ý về dữ kiện này. Chúng ta thấy trong bữa ăn này, có người môn đệ Đức Giêsu thương mến dựa đầu vào lòng Đức Giêsu. Chúng ta đều biết danh xưng của người môn đệ này chính là thánh Gioan. Vì được thương mến, nên Gioan được ưu tiên ngồi gần thầy mình lúc này. Khi nghe Đức Giêsu nói: “Có một người trong anh em sẽ nộp Thầy” (Ga 13,21), thánh Phêrô liền khều vai Gioan đề nghị ông hỏi lại xem, thầy Giêsu đang nói về ai vậy. Lúc này Gioan liền nghiêng mình vào ngực Đức Giêsu và hỏi: “Thưa Thầy, ai vậy ?” Đức Giê-su trả lời: “Thầy chấm bánh đưa cho ai, thì chính là kẻ ấy.” (Ga 13,24-26). Chúng ta cũng thấy điều này khi Leonardo da Vinci họa lại chi tiết thánh Phêrô đang hỏi thánh Gioan, chứ không chỉ Gioan dựa vào ngực Đức Giêsu!
Như vậy, “trong bức tranh của Da Vinci, người ngồi bên phải Chúa Giêsu có phải là Maria Magdalene không?”, câu trả lời là KHÔNG nhé bạn! Nhưng vấn đề thú vị là tại sao lại có hoài nghi này?
Chúng ta phải thừa nhận rằng Maria Magdalena là người luôn theo Đức Giêsu trong hành trình rao giảng cho đến tận chân thập giá. Là người vùng Galilê, nên Maria Magdalena có lẽ đã đi theo Chúa Giêsu từ rất sớm. Chính Maria cũng là người đầu tiên gặp Đức Giêsu phục sinh. Về thân phận của nhân vật này, có người tin rằng bà là người được Đức Giêsu chữa lành khỏi 7 quỷ (Lc 8,2), cũng có truyền thống cho bà là người phụ nữ ngoại tình được Chúa cứu khỏi bị ném đá. Một số học giả xác định Maria Madalena là người phụ nữ đã xức dầu lên chân của Đức Giêsu (Lc 7,36-50). Bà cũng có thể là người phụ nữ xuất thân từ làng gần hồ Galilê, mà nay là ngôi làng mang bên bà. Dẫu sao chúng ta thấy trong Tin Mừng, Maria Magdalena luôn gần gũi với Đức Giêsu và các môn đệ. Có lẽ vì lý do này mà người ta gán ghép bà với Đức Giêsu trong bức họa trên đây.
Lý do nữa là vào thời Trung Cổ, nhất là thời Phục Hưng (tk 14-17), người ta bài xích Giáo hội. Họ chống đối Giáo hội không chỉ bằng sách báo, mà cả bằng những câu chuyện bịa đặt, vốn phỉ báng đức tin Công giáo. Một trong những cách dễ nhất là họ bóp méo các câu chuyện Tin Mừng.
Có lẽ lý do mạnh nhất đến từ các đề tài văn chương hoặc phim ảnh. Nhất là những đề tài càng gây tò mò, đụng đến niềm tin và tôn giáo, sách phim của họ lại càng được quan tâm. Một số tác giả tiểu thuyết hiện đại, chẳng hạn tác giả của cuốn sách Máu Thánh, Chén Thánh[3] (Holy Blood, Holy Grail, 1982), hoặc nhà văn người Anh, Dan Brown trong tiểu thuyết Mật Mã Da Vinci (đã được chuyển thể thành phim, 2003). Ví dụ, dựa vào bức họa Bữa Tiệc Ly, Dan Brown đã thêu dệt nên tiểu thuyết ly kỳ về “nhân vật Đức Giêsu thương mến – τῷ κόλπῳ τοῦ Ἰησοῦ, ὃν ἠγάπα” trong bức họa trên, chính là Maria Magdalena. Dĩ nhiên là ông đã hoàn toàn viết sai sự thật về câu chuyện Kinh Thánh liên quan tương quan giữa Đức Giêsu và Maria Magdalena!
Tóm lại, theo nghiên cứu chuyên môn trên bình diện Kinh Thánh và hội họa, người ta chỉ thấy có 12 môn đệ và Đức Giêsu trong bức ảnh này. Hơn nữa, đừng quên thời Trung Cổ, Vatican đích thân nhờ những họa sĩ tài đức về vẽ những bức tranh liên quan đến Kinh Thánh, dưới sự giám sát chặt chẽ của Giáo hội. Do đó, những ai cho rằng Maria Magdalena ngồi gần Đức Giêsu trong bức họa là sai sự thật, bịa đặt với ý hướng mờ ám nào đó.
Dẫu sao cũng cảm ơn bạn về câu hỏi thú vị này. Đừng quên Maria Magdalena là một vị thánh được yêu mến trong Giáo hội. Do đó, nếu có những câu chuyện gây cho chúng ta chút hoang mang, cứ bình tĩnh tìm hiểu vấn đề và chia sẻ với nhiều người về sự thật mà chúng ta đang tin.
Mở ngoặc nơi đây. Nếu nhìn vào bức họa, chúng ta dễ nhận thấy các môn đệ, ba người một nhóm. Họ đang trò chuyện về câu hỏi: ai là người nộp Chúa Giêsu. Trong khi đó, chúng Chúa Giêsu ngồi ở giữa. Dường như Chúa Cha và Chúa Thánh Thần cũng đang hiện diện với Chúa Giêsu, để làm nên một nhóm thứ 5: Thiên Chúa Ba Ngôi!
Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ
Trích Giải Đáp Thắc Mắc cho người trẻ Công giáo, Tập 6, Nxb Tôn Giáo, 05/2021
[1] Quanh bức họa này cũng đã có hai phim tài liệu mới: Bức họa mất tích của Leonardo’ và ‘Rao bán Đấng Cứu Thế: Kiệt tác thất lạc của da Vinci? Hai phim đều kịch tính và hồi hộp của một câu chuyện trinh thám. Tuy nhiên về những gì liên quan đến đức tin, chúng ta phải cân nhắc đến tính xác thực.
[2] Cả bốn Tin Mừng đều nghi nhận chỉ có 12 tông đồ và Đức Giêsu.
[3] Tác giả: Michael Baigent, Richard Leigh và Henry Lincoln
